“मराठ्यांनी अटकेपार झेंडा रोवला” ही म्हण आपण लहानपणापासून ऐकतो. पण कधी थांबून विचार केला आहे का—खरंच अटकेपार म्हणजे नेमकं कुठे? मराठ्यांनी कोणता किल्ला जिंकला होता? आणि ही म्हण एवढी प्रसिद्ध का झाली?
या प्रश्नांची उत्तरं इतिहासात खोलवर दडलेली आहेत. चला तर मग, या रंजक आणि अभिमानास्पद इतिहासाचा प्रवास करूया.
अटक – पाकिस्तानातील एक ऐतिहासिक किल्ला
अटकेचे नाव ऐकल्यावर अनेकांना वाटते की ते कोणतरी काल्पनिक ठिकाण आहे. परंतु अटक हे पाकिस्तानातील पंजाब प्रांतातील एक महत्त्वाचे ऐतिहासिक शहर आहे.
- सिंधू नदीच्या काठावर वसलेले
- नॉर्थ वेस्टर्न रेल्वेचे स्टेशन
- अत्यंत कठीण नैसर्गिक संरक्षण
- नदी ओलांडल्याशिवाय किल्ल्यावर पोहोचणे जवळजवळ अशक्य
अटकेवर नजर ठेवणारे सैनिक नदीपार करणाऱ्यांना “अटक” म्हणजेच “अडवणे, पकडणे” या अर्थाने थांबवत असत. म्हणूनच या किल्ल्याचे नाव अटक पडल्याचे सांगितले जाते.
मराठे अटकेपर्यंत कसे पोहोचले?
याचा प्रवास सुरू होतो मोगल साम्राज्यावर झालेल्या अब्दालीच्या आक्रमणापासून.
अहमदशाह अब्दालीने लाहोर आणि मुलतान ताब्यात घेतले तेव्हा मोगल आणि मराठे यांच्यातील करारानुसार मराठ्यांनी त्यांचे संरक्षण करणे आवश्यक होते.
मराठ्यांचे पंतप्रधान रघुनाथराव पेशवे यांनी उत्तर मोहीम उघडली. त्यांच्या सोबत होते—
- थोरले तुकोजी होळकर
- साबाजी शिंदे
ही मोहीम मराठ्यांच्या इतिहासातील सर्वात धाडसी मोहिमांपैकी एक ठरली.
28 एप्रिल 1757 — इतिहासात कोरलेला दिवस
दीर्घ, कठीण आणि आव्हानात्मक प्रवास करत मराठ्यांनी अटकेचा कठीण किल्ला जिंकला.
28 एप्रिल 1757 रोजी
रघुनाथराव पेशवे, तुकोजी होळकर आणि साबाजी शिंदे यांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी अटक किल्ला ताब्यात घेतला.
हा तो क्षण—
ज्यामुळे “मराठ्यांनी अटकेपार झेंडा रोवला” ही म्हण अस्तित्वात आली.
मराठ्यांनी उत्तरेत इतका भव्य विस्तार साधला की आजही हा विजय मराठी साम्राज्याच्या पराक्रमाचा सर्वोच्च बिंदू मानला जातो.
अटक किल्ल्याचा इतिहास – अकबरापासून इंग्रजांपर्यंत
अटक किल्ला अनेक साम्राज्यांच्या हातात गेला आहे.
- मोगल सम्राट अकबराने हा किल्ला पुन्हा बांधला
- याचे नाव अटक-बनारस असे ठेवले
- 1812 मध्ये तरणजितसिंहाने किल्ल्यावर हल्ला केला
- पहिल्या शीख युद्धात इंग्रजांनी किल्ला जिंकला
- नंतर पुन्हा शीखांकडून इंग्रजांकडे परत
- 1873 मध्ये सिंधू नदीवरील रेल्वे पूल तयार झाला
आजही हा किल्ला पाकिस्तानातील एक प्रसिद्ध पर्यटनस्थळ आहे.
‘अटकेपार झेंडा’ – या म्हणीचा खरा अर्थ
ही म्हण म्हणजे केवळ किल्ला जिंकण्याचा उल्लेख नाही.
ती आहे —
- मराठ्यांच्या शौर्याची साक्ष
- दूरदृष्टी आणि रणनीतीचे उदाहरण
- अखंड सामर्थ्याचा पुरावा
- मराठी साम्राज्य सर्वाधिक फैलावलेला क्षण
मराठ्यांनी अक्षरशः सिंधू नदी पार करून, पाकिस्तानमध्ये जाऊन, मोहिमेचा परमोच्च बिंदू गाठला.
याच अभूतपूर्व पराक्रमावरून ही म्हण जन्माला आली.
निष्कर्ष : अटकेपार झेंडा म्हणजे मराठ्यांचे साम्राज्यशौर्य
अटकेचा विजय म्हणजे —
मराठ्यांच्या इतिहासातील एक सुवर्णक्षण.
अभिमान, पराक्रम, नेतृत्व आणि दूरदृष्टीचा मिलाफ.
आजही आपण अभिमानाने म्हणतो—
“मराठ्यांनी अटकेपार झेंडा रोवला!”
कारण हा विजय केवळ किल्ल्याचा नव्हे, तर मराठी सामर्थ्याचा विजय होता.
